Τι ακριβώς είναι η αμβλυωπία;
Η ανάπτυξη της όρασης ξεκινά από την ενδομήτρια ζωή και ολοκληρώνεται τα πρώτα 7 έτη. Πρόκειται για μια ευαίσθητη περίοδο διαμόρφωσης της όρασης, όπου η λήψη ευκρινούς οπτικής πληροφορίας είναι απαραίτητη για τη φυσιολογική ανάπτυξή της. Για τον λόγο αυτό βρέφη και παιδιά είναι πιο ευάλωτα σε προβλήματα ανάπτυξης της όρασης.
Η αμβλυωπία είναι μια νευροαναπτυξιακή οπτική διαταραχή που προκύπτει από τη μη συντονισμένη διόφθαλμη όραση κατά τις κρίσιμες περιόδους ανάπτυξης αυτής. Το χαρακτηριστικό της αμβλυωπίας είναι η μειωμένη οπτική οξύτητα -που δε διορθώνεται άμεσα φορώντας γυαλιά- καθώς και η εξασθένηση της διόφθαλμης όρασης. Οι μελέτες πληθυσμού σε παιδιά εκτιμούν ότι ο επιπολασμός (συνολικός αριθμός κρουσμάτων σε δεδομένο πληθυσμό και χρόνο) της αμβλυωπίας κυμαίνεται μεταξύ 1.3% και 3.6%.
Όταν οι εικόνες που μεταδίδουν τα μάτια στον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι διαφορετικής ευκρίνειας και ποιότητας, δημιουργείται ένας πραγματικός ανταγωνισμός μεταξύ των οπτικών πληροφοριών που προέρχονται από το κάθε μάτι. Ο εγκέφαλος τελικά θα αγνοήσει τις οπτικές πληροφορίες κατώτερης ποιότητας και θα οδηγήσει, το μάτι που τις παρέχει, σε μια προοδευτική απώλεια της όρασης. Πρόκειται για το λεγόμενο «τεμπέλικο μάτι» (lazy eye).
Αυτή η υποβάθμιση της όρασης μπορεί να γίνει μόνιμη εάν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως. Εφόσον αυτό γίνει έγκαιρα, δηλαδή κατά την ευαίσθητη περίοδο που ο εγκέφαλος εμφανίζει ακόμα μεγάλη πλαστικότητα, μέσα από ειδική εξάσκηση μπορεί και πάλι να εκπαιδευτεί στο να ερμηνεύει την οπτική πληροφορία και η όραση έτσι να βελτιωθεί. Διαφορετικά η κατάσταση αυτή εδραιώνεται και γίνεται μη αναστρέψιμη.
Ποια είναι τα βασικά αίτια της αμβλυωπίας;
H αμβλυωπία εμφανίζεται όταν τα παιδιά βιώνουν τη μη συντονισμένη διόφθαλμη οπτική είσοδο του ερεθίσματος εξαιτίας:
– του στραβισμού, δηλαδή της κακής ευθυγράμμισης των οφθαλμών
– της ανισομετρωπίας, δηλαδή του ανομοιόμορφου διαθλαστικού σφάλματος μεταξύ των δύο οφθαλμών (υπερμετρωπία, μυωπία η αστιγματισμός)
– του στραβισμού παράλληλα με την ανισομετρωπία, δηλαδή ενός μικτού μηχανισμού των δύο καταστάσεων που προαναφέρθηκαν
– αποστέρησης της όρασης, όπως συμβαίνει στους συγγενείς καταρράκτες (ολική ή μερική αδιαφάνεια του φακού κατά τη γέννηση ή κατά τους πρώτους μήνες της ζωής)
Σε παιδιά ηλικίας κάτω των 3 ετών, η αμβλυωπία συνδέεται με τον στραβισμό στο 82% των περιπτώσεων, ενώ στα μεγαλύτερα παιδιά, 3-7 ετών, τόσο η ανισομετρωπία όσο και ο στραβισμός αντιπροσωπεύουν το 40% της αμβλυωπίας.
Κυριότερα συμπτώματα της πάθησης:
Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, η αμβλυωπία μπορεί να παραμείνει άγνωστη εάν δεν σχετίζεται με άλλες ανωμαλίες. Στην ηλικία αυτή το παιδί δεν αντιλαμβάνεται την έλλειψη όρασης στο ένα μάτι, καθώς βλέπει χρησιμοποιώντας το άλλο του μάτι. Ωστόσο μπορεί να έχει την τάση να κλείνει το ένα μάτι η να στραβίζει.
Περίπου από το τρίτο έτος της ζωής το παιδί μπορεί να παραπονεθεί για θολή όραση ή για ασαφή αντίληψη των κοντινών ή μακρινών αντικειμένων. Η αμβλυωπία επειδή επηρεάζει τη διόφθαλμη όραση που σχετίζεται με τη στερεοτακτική αντίληψη, επηρεάζει και τον οπτικοκινητικό συντονισμό με αποτέλεσμα να υπάρχει βραδύτερη εκτέλεση μιας κίνησης και μειωμένη ακρίβεια αυτής. Έτσι κάποια παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να εμφανίσουν διαταραχές τύπου «λεπτής κινητικότητας» (συντονισμός και έλεγχος των μικρών μυών στα χέρια και στα δάχτυλα) και λανθασμένα να υποβληθούν σε εργοθεραπεία.
Στα παιδιά σχολικής ηλικίας η αμβλυωπία μπορεί να εμφανιστεί με μια γενικότερη μειωμένη επίδοση στα μαθήματα, μειωμένη ταχύτητα ανάγνωσης, βραδύτερα αντανακλαστικά και μειωμένη σταθερότητα της στάσης του σώματος.
Πώς πραγματοποιείται η διάγνωση;
Έκτος από τις περιπτώσεις που το παιδί εμφανίζει στραβισμό η συγγενή καταρράκτη και παρακολουθείται από νωρίς από παιδοφθαλμίατρο, η διάγνωση πραγματοποιείται τυχαία κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης ρουτίνας για οφθαλμολογικό έλεγχο.
Ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο κρίνεται αναγκαίος ο προληπτικός έλεγχος στα παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, καθώς η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας εξαρτάται από την έγκαιρη ανίχνευση και διάγνωση. Όσο πιο νωρίς αρχίσουμε τη θεραπεία τόσο καλύτερα τα αποτελέσματα.
Θεραπεύεται η αμβλυωπία;
Στα άτομα που πάσχουν από αμβλυωπία, εάν συμβεί κάποιο οφθαλμικό τραύμα, στατιστικά οι έρευνες δείχνουν ότι αυτό θα συμβεί στο «καλό» τους μάτι. Αυτόματα η όραση που απομένει στο άτομο είναι αυτή που παρέχει το αμβλυωπικό μάτι, δηλαδή πολύ φτωχή. Γι’ αυτό λοιπόν η έγκαιρη θεραπεία κρίνεται πολύ σημαντική, ώστε και οι δύο οφθαλμοί να παρέχουν εξίσου καλή όραση.
Η θεραπεία συνίσταται στην τόνωση της χρήσης του αμβλυωπικού (τεμπέλικου) ματιού, προκειμένου να επανενεργοποιηθεί ο εγκέφαλος να ερμηνεύει τις πληροφορίες που αυτό του παρέχει. Για να επιτευχθεί αυτό, οι τεχνικές που χρησιμοποιούμε είναι:
– οπτική διόρθωση με γυαλιά: πολλές φόρες και μόνο η χρήση των γυαλιών μπορεί να διορθώσει ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος
– η κάλυψη του υγιούς ματιού: αποσκοπεί στο να γυμνάσουμε το τεμπέλικο μάτι. Πρόκειται για την πιο αποτελεσματική μέθοδο μέχρι στιγμής που μπορεί να θεραπεύει ακόμα και πολύ σοβαρές αμβλυωπίες
– η εφαρμογή οφθαλμικών σταγόνων: εμποδίζουν τη χρήση του μη προσβεβλημένου ματιού και συνεπώς αναγκάζουν την κινητοποίηση του προσβεβλημένου οφθαλμού
– η αφαίρεση του καταρράκτη, εφόσον η κατάσταση το απαιτεί
– η θεραπεία του στραβισμού, εάν αυτό είναι απαραίτητο
Επιπλέον, έχουν προταθεί διάφορες εναλλακτικές θεραπείες όπως διόφθαλμες θεραπείες με βιντεοπαιχνίδια (video games), χρήση ειδικών γυαλιών ενσωματωμένης κάλυψης κ.λπ. Μόνο ο παιδοφθαλμίατρός σας θα κρίνει εάν η περίπτωσή σας επιδέχεται τέτοιου τύπου θεραπείες.
Η θεραπεία κάλυψης έχει αποδείξει την αποτελεσματικότητά της. Όμως μπορεί να επιφέρει δυσκολίες στην εκτέλεσή της, ειδικά στα μικρά παιδιά που δύσκολα θα δεχτούν να συνεργαστούν, μιας και καλύπτοντας το «καλό» τους μάτι δεν βλέπουν το ίδιο καλά. Πολύ σύντομα όμως ο εγκέφαλος συνηθίζει τη νέα πραγματικότητα και η όραση αρχίζει να βελτιώνεται. Απαιτείται λοιπόν μεγάλη προσπάθεια και επιμονή από τους γονείς, προκειμένου να εφαρμοστεί σωστά το θεραπευτικό πρωτόκολλο.
Η διάρκεια της θεραπείας είναι εντελώς εξατομικευμένη και εξαρτάται από τη συμμόρφωση του ασθενούς και τον τρόπο ανταπόκρισης του εγκεφάλου. Πολύ βασικό κομμάτι της θεραπείας αποτελεί η συντήρηση, προκειμένου να μη χαθεί η όραση που έχει κατακτηθεί. Η φάση της συντήρησης μπορεί να διαρκέσει 1-2 χρονιά. Κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής αυτής προσέγγισης απαιτείται τακτικός έλεγχος από τον παιδοφθαλμίατρό σας προκειμένου να αναπροσαρμόζεται το θεραπευτικό σχήμα, άλλα και να αποφευχθούν τυχόν επιπλοκές.
Τι πρέπει να θυμούνται οι γονείς;
Η αμβλυωπία είναι μια πολύ σοβαρή κατάσταση που εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα οδηγεί σε μόνιμη και μη αναστρέψιμη απώλεια όρασης. Η έγκαιρη ανίχνευση είναι το κλειδί της θεραπείας. Γι’ αυτό κρίνεται απαραίτητος ένας προληπτικός έλεγχος σε κάθε παιδί προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας.
Χρυσάνθη Μπασδεκίδου, MD, FEBOphth
Χειρουργός παιδοφθαλμίατρος
Ειδικότητα και εξειδίκευση σε παιδοφθαλμολογία, στραβισμό & νευροφθαλμολογία στο Παρίσι (7 έτη).
Επιμελήτρια παιδοφθαλμολογίας στη Fondation A. de Rothschild στο Παρίσι.
[email protected]